شوق معرفت

روز عرفه یکی از روزهای برگزیده و باعظمت اسلامی است. این روز گرچه رسما به عنوان یکی از اعیاد اسلامی اعلام نشده، امّا از روایات و احادیث اهل بیت علیهم‏السلام و دعاهای این روز برمی‏آید که خداوند متعال در روز عرفه برای بندگان خود عنایات ویژه‏ای منظور کرده است. عرفه، همچنانکه از نامش پیداست، روز آشنایی و عرفان و روز نیایش و آرامشِ عارفان حقیقت‏جو و سالکان عاشق می‏باشد. در این روز دل‏های ناآشنا، با آفریدگار هستی آشنا می‏شوند و از بند نفس اماره و وسوسه‏های شیاطین رهایی می‏یابند. در روز عرفه انسان باید خود را بشناسد، خدای خود را بشناسد، به هدف آفرینش خویش معرفت پیدا کند، به زندگی گذشته و آینده خود شناخت داشته باشد و در شناسایی دشمن حقیقی انسان یعنی شیطان و وسوسه‏های شیطانی غفلت نکند و بالاخره شناخت انسان‏های والا و اسوه‏های حقیقی که همان پیشوایان معصوم، پیامبر و اهل بیت او هستند، در برنامه‏های این روز قرصار دهد و همین معرفت میانبُرترین راه ایجاد

عشق و محبت آن گرامیان در دل‏های آماده و مشتاق می‏باشد. با مروری کوتاه به متون دینی و دعاهای فراوان که برای روز عرفه وارد شده و احادیث اهل بیت علیهم‏السلام ، می‏توان به این حقیقت پی برد.

امام‏ شناسی در روز عرفه

امام صادق علیه‏السلام با اینکه در محدودیت شدیدی از سوی حاکمان جور زمان به سر می‏برد، در روز عرفه در میان جمعیت فراوانی که در سرزمین عرفات گردآمده بودند بلند شد و با صدای رسای خویش مسأله امامت را مطرح کرد و امامان بعد از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را یک به یک به مردم شناساند. عمرو بن ابی المقدام می‏گوید: امام صادق صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را در روز عرفه و در موقف عرفات دیدم که با بلندترین صدای خویش خطاب به جمعیت حاضر ندا می‏داد: «یا اَیُّها النّاسُ اِنَّ رَسُولَ اللّه‏ِ کانَ الاِْمامُ، ثُمَّ کانَ عَلِیُّ بْنُ اَبی طالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَیْنُ، ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ…؛⁽¹⁾ ای مردم! رسول خدا امام بود. سپس علی بن ابی طالب، سپس حسن، سپس حسین، آنگاه علی بن الحسین و سپس محمد بن علی امام بودند… .»

رضی الدین سیّد بن طاووس بعد از نقل این روایت می‏فرماید: ما هم باید با پیروی از آن حضرت در روز عرفه برای شناخت و شناساندن حضرت امام زمان علیه‏السلام تلاش نماییم و یکی از مهمترین وظایف اهل ایمان در روز عرفه همین می‏باشد.⁽²⁾

روز رهایی از بند گناهان

خداوند متعال به حضرت موسی علیه‏السلام فرمود: «وَذَکِّرْهُمْ بِاَیّامِ اللّه‏ِ؛⁽³⁾ ایّام اللّه‏ را به آنان یادآوری کن.» روز عرفه یکی از همین روزهاست. خداوند متعال امتیازهای ویژه‏ای در این روز برای بندگان خود در نظر گرفته است و نعمت‏های خود را در روز عرفه به آنان ارزانی داشته و برای مناجات کنندگان در این روز عطایای بی‏شماری معین کرده است.

امام صادق علیه‏السلام فرمود: هر کس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعای

______________________________

1 ـ اقبال الاعمال، ج2، ص57.

2 ـ همان.

3 ـ ابراهیم/5.

عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهای خود اعتراف نموده و حقیقتا از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آنچه که به اهل عرفات مقدر نموده، او را نیز عطا می‏کند و تمام گناهان وی را می‏آمرزد.⁽¹⁾

پیام جهانی پیامبر اکرم صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله در روز عرفه

پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در آخرین حج خویش در روز عرفه و در سرزمین عرفات، نماز ظهر و عصر را با حضور صدهزار تن از مسلمانان بجای آورد. سپس در این روز تاریخی پیام جهانی خود را که دارای نکات بسیار مهم و حیاتی در زندگی اجتماعی، سیاسی و فردی مسلمانان بود به جهان اسلام ابلاغ نموده و آنان را با قوانین و ارزش‏های دین مبین اسلام آشنا کرد. آن حضرت روی شتر خود قرار داشت و یکی از یارانش سخنان او را با صدای رسا تکرار کرده و به افراد دور دست می‏رسانید. برخی از فرازهای این سخنان تاریخی را در ذیل می‏آوریم.

پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمودند: «اَیُّها النّاسُ اِنَّ دِماءَکُمْ وَاَمْوالَکُمْ عَلَیْکُمْ حَرامٌ اِلی اَنْ تَلْقُوا رَبَّکُمْ، کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هذا وَکَحُرْمَةِ شَهْرِکُمْ هذا وَاِنَّکُمْ سَتَلْقُونَ رَبَّکُمْ فَیَسْئَلُکُمْ عَنْ اَعْمالِکُمْ؛ ای مردم! جان و مال شما [محترم است و هرگونه تجاوز به آن‏ها] حرام است و این احترام همانند امروز و این ماه تا روزی که خداوند را ملاقات کنید باید مراعات شود. و شما به زودی با خدای خویش ملاقات می‏کنید و او از اعمالتان خواهد پرسید.»

همچنین فرمودند: «فَمَنْ کانَتْ عِنْدَهُ اَمانَةٌ فَلْیُؤَدِّها اِلی مَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَیْها؛ هر کس امانتی نزد او باشد باید آن را به صاحبش برگرداند.»

و نیز فرمودند: «وَاِنَّ کُلَّ رِبا مَوْضُوعٌ وَلکِنَّ لَکُمْ رُؤُوسُ اَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَلا تُظْلَمُونَ وَاِنَّ رِبا عَبّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ مَوْضوعٌ کُلُّهُ؛ [ای مسلمانان!] هر ربایی ممنوع است و فقط اصل سرمایه‏های شما مال شما است. نه ظلم کنید و نه مظلوم واقع شوید و سودی که عباس [قبل از اسلام] از طلبکاران خود

______________________________

1 ـ اقبال الاعمال، ج2، ص67.

می‏گرفت دیگر حق مطالبه ندارد.»

آن حضرت در ادامه فرمودند: «وَاِنَّ کُلَّ دَمٍ کانَ فِی الْجاهِلِیَّةِ مَوْضُوعٌ وَ اِنَّ اَوَّلَ دِمائِکُمْ اَضَعُ دَمُ اِبْنِ رَبیعَةِ بْنِ الْحارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ [ای مردم!] تمام خون‏هایی که در دوران جاهلیت ریخته شده همگی باید فراموش شود [و هیچکس حق ندارد به کینه آن زمان کسی را مورد تعقیب قرار دهد] و من به عنوان اولین قدم خون «ابن ربیعه»⁽¹⁾ را [از خاندان خودم] بخشیده و فراموش می‏کنم.»

پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ادامه دادند: «اَیُّها النّاسُ! اِنَّ الشَّیْطانَ قَدْ یَئِسَ مِنْ اَنْ یُعْبَدَ بِاَرْضِکُمْ هذِهِ اَبَدا وَلکِنَّهُ اِنْ یُطَعْ فیما سِوی ذلِکَ فَقَدْ رَضِیَ بِهِ مِمّا تَحْقِرُونَ مِنْ اَعْمالِکُمْ فَاحْذَرُوهُ عَلی دیِنِکُمْ؛ ای مردم! شیطان از اینکه شما او را در این سرزمین پرستش کنید برای همیشه مأیوس گشته است، امّا اگر در امور دیگر پیروی شود به گناهان کوچک در اعمال شما راضی می‏شود. پس برای حفظ دینتان از وی بر حذر باشید.»

رسول گرامی اسلام در فرازهای آخر سخنان خود در اجتماع پرشور روز عرفه، تمام قوانین و رسومات ضدانسانی ایام جاهلیت را باطل اعلام نموده و فرمود: «اَلا کُلُّ شَیْ‏ءٍ مِنْ اَمْرِ الْجاهِلیَّةِ تَحْتَ قَدَمی مَوْضُوعٌ؛ [ای مردم! [بدانید، تمام اعتقادات و رسومات جاهلیت را زیر پای خود نهاده و باطل اعلام می‏کنم.»⁽²⁾

همگام با امام حسین علیه‏ السلام

یکی از زیباترین نیایش‏های روز عرفه، مناجات امام حسین علیه‏السلام در این روز شریف و در صحرای عرفات می‏باشد. آن بزرگوار با عباراتی شیوا و جملاتی زیبا با آفریدگار هستی راز و نیاز می‏کند و عالیترین درجات عرفان را در بیابان عرفات به نمایش می‏گذارد و در فرازی از نیایش خود عرضه می‏دارد: «اِلهی تَرَدُّدی فی الاْآثارِ یُوجِبُ بُعْدَ الْمَزارِ فَاجْمَعْنی عَلَیْکَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنی اِلَیْکَ. کَیْفَ یُسْتَدَلُّ عَلَیْکَ بِما هُوَ فی وُجودِهِ مُفْتَقِرٌ اِلَیْکَ؟ اَیَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیْسَ لَکَ حَتّی یَکُونَ هُوَ الْمُظْهِرُ لَکَ، مَتی غِبْتَ حَتّی

______________________________

1 ـ ابن ربیعه در دوران شیرخوارگی در قبیله بنی سعد بدست هذیل کشته شده بود.

2 ـ سیره ابن هشام، ج4، ص250؛ خصال صدوق، ص486؛ بحارالانوار، ج21، ص405؛ المغنی، ج3، ص419؛ فروغ ابدیت، ج2، ص462.

تَحْتاجَ اِلی دَلیلٍ یَدُلُّ عَلَیْکَ وَمَتی بَعُدْتَ حَتّی تَکُونَ الاْآثارُ هِیَ الَّتی تُوصِلُ اِلَیْکَ؟ عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَراکَ عَلَیْها رَقیبا وَخَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصیبا؛ پروردگارا! تفکر من در آثار [تو [موجب دوری دیدار می‏گردد، پس مرا به خدمتی وادار که مرا به تو پیوند دهد. چگونه بر وجود تو استدلال شود به آنچه که در وجودش به تو نیازمند است؟ آیا برای غیر تو ظهوری است که برای تو نیست، تا آن تو را آشکار کند؟! [معبودا!] کی غائب بوده‏ای که نیازمند دلیلی باشی تا بر تو دلالت کند و کی دور بوده‏ای تا آثار، [ما را] به تو برساند؟ کور باد چشمی که تو را نبیند و زیانکار باد معامله بنده‏ای که بهره‏ای از دوستیت را به او نداده‏ای.»

آری با زمزمه چنین کلماتی می‏توان تمام هستی را با دیده توحید نگریست و ظهور حق را در پهنه عالم احساس کرد و کام جان را شیرین نمود.

زمزمه مناجات حضرت سید الشهداء علیه‏السلام در روز عرفه در صحرای عرفات طنین انداز بود و فضای عرفانی آن لحظات، هر شنونده‏ای را ناخواسته به سوی خود جذب می‏کرد و آن حضرت همچنان با صدای حزین و دلنشین خود دل‏های تشنه را سیراب می‏کرد و از چشمان مبارکش همانند دو مشک، اشک جاری بود و با آهنگ ملکوتی خویش ندای توحید سر می‏داد: «اَنْتَ الَّذی اَزَلْتَ الاَْغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبّائِکَ حَتّی لَمْ یُحِبُّوا سِواکَ وَلَمْ یَلْجَئُوا اِلی غَیْرِکَ. اَنْتَ الْمُونِسُ لَهُمْ حَیْثُ اَوْحَشَتْهُمُ الْعَوالِمُ وَاَنْتَ الَّذی هَدَیْتَهُمْ حَیْثُ اسْتَبانَتْ لَهُمُ الْمَعالِمُ. ماذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَکَ وَمَا الَّذی فَقَدَ مَنْ وَجَدَکَ؟ لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِیَ دُونَکَ بَدَلاً وَلَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغی عَنْکَ مُتَحَوِّلاً؛⁽¹⁾] معبودا!] تو همان کسی هستی که دیگران را از دل‏های دوستانت خارج ساختی تا غیر تو را دوست نداشته باشند و به غیر تو پناه نبرند. تو همدم و مونس آنانی هرگاه که جهانیان آنان را به

______________________________

1 ـ اقبال الاعمال، ج2، ص74؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص23.

وحشت اندازند و تو هدایتگر آنان هستی هرجا که نشانه‏های توحید برایشان آشکار شد. چه یافت آنکه تو را گم کرد! و آنکه تو را یافت دیگر چه گم‏شده‏ای دارد؟ یقینا آن کسی که غیر تو را به جای تو برگزید زیانکار است و آنکه از تو روی گرداند در خسران [ابدی [خواهد بود.»

درس‏هایی از روز عرفه

1 ـ همه به سوی او

امام چهارم حضرت زین العابدین علیه‏السلام در روز عرفه مردی تهیدست را مشاهده کرد که گدایی می‏کند و درخواست خود را با مردم در میان می‏گذارد. حضرت به او فرمود:

«وَیْحَکَ! اَغَیْرَ اللّه‏ِ تَسأَلُ فی هذَا الْیَوْمِ؟ اِنَّهُ لَیُرْجی لِما فی بُطُونِ الْحُبالی فی هذَا الْیَوْمِ اَنْ یَکُونَ سَعیدا؛ وای بر تو! در چنین روزی از غیر خدا طلب حاجت می‏کنی؟ در چنین روزی این امید هست که انسان‏هایی که در دل مادرانند سعادتمند شوند.»⁽¹⁾

2 ـ سیره حسنین علیهماالسلام

مسروق، یکی از یاران اهل بیت علیهماالسلام می‏گوید: در روز عرفه به حضور امام حسین علیه‏السلام شرفیاب شدم در حالی که پیش روی آن حضرت و دوستانش کاسه آرد چیده شده و قرآن‏ها بر دامن‏هایشان قرار داشت و آنان منتظر افطار بودند. از آن بزرگوار سؤال کردم و پاسخ خود را دریافت نموده و از حضورش بیرون آمدم. سپس به محضر امام حسن علیه‏السلام رفتم و مشاهده کردم که مردم بر سفره‏های آماده از طعام وارد می‏شدند و می‏خوردند و با خود می‏بردند. امام حسن علیه‏السلام مرا آشفته حال دید و فرمود: ای مسروق! چرا غذا نمی‏خوری؟ عرضه داشتم: سرورم! من روزه دارم، امّا چیزی به ذهنم رسید. امام حسن علیه‏السلام فرمود: هر چه می‏خواهی سؤال کن! گفتم: به خدا پناه می‏برم که رفتار شما خاندان نبوت با همدیگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسین علیه‏السلام وارد شدم و او را دیدم که به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و می‏بینم که روزه نیستید. امام مجتبی علیه‏السلام مرا به سینه‏اش چسبانیده و با مهربانی فرمود: ای

______________________________

1 ـ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص211.

فرزند اشرس! آیا نمی‏دانی که خدای متعال ما اهل بیت پیامبر را برای تدبیر امور امت فراخوانده است؟ اگر همه ما بر چیزی اتفاق کنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود. من در این روز روزه نگرفته‏ام به جهت روزه‏خواران شما و برادرم حسین علیه‏السلام روزه گرفته است جهت روزه‏داران شما.⁽¹⁾

3 ـ خیرخواهی برای اهل ایمان

یونس بن عبدالرحمن می‏گوید: عبد اللّه‏ بن جندب‏را در روز عرفه در موقف عرفات در یکی از بهترین حالات دیدم. او پیوسته دست‏ها را به سوی آسمان بلند کرده و اشک چشمانش از گونه‏هایش بر سنگریزه‏های سرزمین عرفات جاری بود و همچنان در خوشترین حالات عرفانی با خداوند راز و نیاز می‏کرد. در مراجعت به او گفتم: ای ابا محمد! عجب حال خوشی داشتی و چه زیبا دعا می‏کردی، من چنین حالی تا به حال ندیده بودم. عبداللّه‏ پاسخ داد: به خدا قسم یک کلمه برای خودم دعا نکردم و در همه این مدت برای برادران دینی‏ام دعا می‏کردم، زیرا از مولایم حضرت موسی بن جعفر علیه‏السلام شنیدم که فرمود: «مَنْ دَعا لاَِخیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ نُودِیَ مِنَ الْعَرْشِ: ها! وَلَکَ مِأَةُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ؛ هر کس برادر مؤمن خود را در غیاب او دعا کند، از عرش الهی به او ندا می‏رسد: هان! [ای بنده من!] برای تو صدهزار برابر باد.» بدین جهت راضی نشدم از صدهزار دعای تضمین شده و مورد قبول در برابر یک دعا که معلوم نیست مستجاب گردد صرف نظر کنم.⁽²⁾

4 ـ در عرفات یا کربلا؟!

بشیر دهّان (روغن فروش) روزی به حضور حضرت صادق علیه‏السلام شرفیاب شده و به آن جناب عرضه داشت: مولای من! گاهی اتفاق می‏افتد که من در روز عرفه نمی‏توانم در صحرای عرفات حضور یافته و به عبادت و راز و نیاز بپردازم، در آن هنگام من مراسم عرفه را در کنار قبر حضرت سید الشهداء علیه‏السلام برگزار می‏کنم، به نظر شما چطور است؟!

______________________________

1 ـ کلمات الامام الحسین علیه‏السلام ، ص694؛ مستدرک الوسائل، ج16، ص338.

2 ـ اختیار معرفة الرجال، ج2، ص852 و بحارالانوار، ج48، ص172.

پیشوای ششم فرمود: «چه کار نیکویی انجام می‏دهی. هرگاه یکی از شیعیان مادر غیر ایام عید به زیارت قبر حضرت حسین علیه‏السلام برود ـ در حالی که معرفت کامل به حق آن حضرت دارد ـ برای او ثواب بیست حج و بیست عمره و بیست جهاد قبول شده نوشته می‏شود و هرگاه مؤمنی در روز عید برای زیارت حضرت سید الشهداء علیه‏السلام حاضر شود، ثواب صد حج و عمره و جهاد خواهد داشت. و امّا اگر شخصی در روز عرفه و با شناخت و معرفت کامل به مقام آن حضرت به زیارت کربلا برود، ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار غزوه خواهد داشت.»

در این هنگام بشیر با لحنی تعجب‏آمیز گفت: زیارت کربلا چگونه می‏تواند جایگزین مراسم عرفات در روز عرفه باشد؟!

بعد از ادای این جمله، امام صادق علیه‏السلام در حالی که نگاه تند خود را به سوی بشیر دوخته بود فرمود: «ای بشیر! مطمئن باش هر گاه یکی از اهل ایمان در روز عرفه به کربلا بیاید و با آب فرات غسل کند و سپس به زیارت حضرت سید الشهدا علیه‏السلام مشرف شود، خداوند متعال به تعداد هر قدمی که وی به سوی حرم امام حسین علیه‏السلام برمی‏دارد، برایش ثواب یک حج کامل منظور خواهد کرد.»⁽¹⁾

عارف کامل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در این مورد می‏فرماید: «در اخبار بسیار وارد شده است که برای زیارت آن حضرت در روز عرفه ثواب بی‏شمار است. از جمله در روایت صدوق از حضرت ابی عبداللّه‏ علیه‏السلام (امام صادق علیه‏السلام ) آن است که خداوند تبارک و تعالی برای زیارت کنندگان قبر امام حسین علیه‏السلام قبل از اهل عرفات تجلی می‏فرماید و حوائج آن‏ها را برمی‏آورد و گناهان آنان را می‏آمرزد و در مسئلت‏های آنان شفاعت امام حسین علیه‏السلام را می‏پذیرد، سپس اهل عرفات می‏آیند و همین رفتار با آن‏ها می‏شود و باز از حضرت (امام صادق علیه‏السلام ) روایت شده که:

«هر کس روز عرفه، حسین بن علی علیه‏السلام را زیارت کند، خداوند

______________________________

1 ـ کامل الزیارات، باب 70، ص316.

عزّوجلّ هزار هزار حج به همراه قائم علیه‏السلام و هزار هزار عمره با رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و آزاد کردن هزار هزار بنده در راه خدا برای او می‏نویسد و خدا او را به نام «بنده صدّیق که ایمان به وعده خدا دارد»، لقب می‏دهد.»⁽¹⁾

5 ـ در مکتب سید الساجدین علیه‏ السلام

امام سجاد علیه‏السلام در چهل و هفتمین دعای صحیفه سجادیه بعد از شکر و سپاس و ثنا به پیشگاه حضرت باری تعالی و بعد از تنزیه و تقدیس خداوند متعال، بر پیامبر و آل آن حضرت درود فرستاده و بر ضرورت وجود نبی و امام برای هدایت افراد بشر و اجرای قوانین الهی تاکید می‏کند. آنگاه در مورد عظمت روز مقدس عرفه می‏فرماید: «اَللّهُمَّ هذا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَکَرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ، نَشَرْتَ فیهِ رَحْمَتَکَ، وَمَنَنْتَ فیهِ بِعَفْوِکَ، وَاَجْزَلْتَ فیهِ عَطِیَّتَکَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلی عِبادِکَ؟ پروردگارا! امروز، روز عرفه است؛ روزی که به آن شرافت، کرامت و عظمت بخشیده‏ای، و در آن رحمت خودت را [بر اهل عالم [منتشر ساخته‏ای و با عفو و گذشت خود در این روز [بر بندگان] منت نهادی و عطیه و بخشش خود را در این روز نیکو گردانیدی و به واسطه این روز بر بندگانت تفضل فرمودی.»

دستآوردهای عرفه

مراسم معنوی و عرفانی روز عرفه در نهم ذی الحجه در وادی عرفات از جمله کانون‏های حیاتبخش دنیای اسلام است. در این مراسم، دلدادگان وادی عشق برای انجام فرمان حضرت حق از اول ظهر روز عرفه تا غروب شرعی در آن صحرای پر رمز و راز توقف نموده و با شناخت زوایایی از عظمت حق، از عشق حضور در محضر یار سرمست می‏شوند و قدرت لازم را برای ادامه راه انبیاء و اولیاء الهی به دست می‏آورند. دعاها و اعمال بیداردلان خداجوی در وادی عشق و عرفان، منبع توانایی و قدرت است که نیروی فوق العاده‏ای برای مسلمانان اعطا می‏کند تا در اجرای حاکمیت اللّه‏ در تمامی صحنه‏های زندگی تلاش نمایند.

آری وقوف در عرفات و اعمال

______________________________

1 ـ المراقبات، ترجمه علیرضا خسروی، ص434.

آن اگر به درستی و با توجه به حقیقت آن انجام شود، سه شناخت حیاتی را همزمان بدست می‏دهد:

1 ـ شناخت خود؛ 2 ـ شناخت خداوند؛ 3 ـ شناخت همدیگر.

عرفات پایگاه اندیشه و تفکر است و توقف در این مکان و در نیمروز عرفه تا شامگاه، مهمترین ارمغان را برای آدمی به همراه دارد و آن نگرشی تفکرآمیز به افق گذشته زندگی می‏باشد. اجتماع روز عرفه در عرفات گویاترین جلوه مبارزه با شیطان و نمایش عشق و حُبّ و اخلاص و بندگی است. به همین جهت برای رسیدن به اهداف عالی مراسم عرفه باید انسان خود را برای خدای خویش خالص گرداند و از تنگنای عالم مادّی بیرون آمده و با سالکان حقیقت طلب سنخیت پیدا کند. همانگونه که امام صادق علیه‏السلام به حاجی عازم کعبه سفارش می‏کند که: «اِذ اَرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَکَ للّه‏ِِ تَعالی مِنْ کُلِّ شاغِلٍ وَحِجابِ کُلِّ حاجِبٍ وَفَوِّضْ اُمُورَکَ کُلَّها اِلی خالِقِکَ وَدَعِ الدُّنْیا وَالرّاحَةَ وَالْخَلْقَ؛⁽¹⁾ هنگامی که قصد می‏کنی اعمال حج بجای‏آوری، قلب خود را به خاطر خداوند تعالی از هر مشغول کننده‏ای خالی گردان و دل خود را از هر مانع و حجابی آزاد نموده و تمام کارهایت را به آفریدگارت سپرده و دنیا و آسایش‏طلبی و مردم را رها کن.»

در اینجا برخی از دستآوردها و نتایج اجتماعی، عرفانی و معنوی وقوف در بیابان عرفات در روز عرفه را یادآور می‏شویم:

1 ـ حضور در عرفات انسان را به یاد رستاخیز و حضور در پیشگاه پروردگار می‏اندازد.

2 ـ وقوف در بیابان عرفات نمایشی راستین از کنگره مذهبی، نژادها، ملت‏ها و طوائف مختلف مسلمانان می‏باشد.

3 ـ اعمال روز عرفه در صحرای عرفات، جلوه‏ای از مساوات و برادری اسلامی در جهت رسیدن به یک هدف مشترک انسانی و معنوی است.

4 ـ آرامش روح و روان، تقویت روح امید به زندگی و تلاش بیشتر

______________________________

1 ـ مصباح الشریعه، ص47؛ بحارالانوار، ج96، ص124.

برای رسیدن به سعادت حقیقی از دیگر نتایج این حرکت می‏باشد.

5 ـ پرورش حس قانونمندی و احترام به قوانین متعالی اسلام.

6 ـ نمایش رزمی و آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان اسلام.

7 ـ فراهم آمدن زمینه‏ای مناسب برای تبلیغ دین و ترویج معارف و ارزش‏های اسلامی.

8 ـ تحقیر شیطان و دشمنان و مخالفین اسلام و ارزش‏های الهی.

امّا با این حال نمی‏توان ارتباط حقیقی با حضرت پروردگار را در یک بیابان با فضیلت محصور کرد؛ چرا که حرم الهی منحصر در سرزمین مکه و خانه کعبه نیست، بلکه قلب آدمی حرم خداست، همچنانکه امام صادق علیه‏السلام فرمود: «اَلْقَلْبُ حَرَمُ اللّه‏ِ فَلا تُسْکِنْ حَرَمَ اللّه‏ِ غَیْرَ اللّه‏ِ؛⁽¹⁾ قلب حرم الهی است، پس در حرم خداوند غیر او را جای نده».

همچنین در روایت آمده است: «قَلْبُ الْمُؤْمِنْ عَرْشُ الرَّحْمنِ؛⁽²⁾ قلب مؤمن عرش خداست.» بنابراین در روز عرفه

______________________________

1 ـ بحارالانوار، ج67، ص25.

2 ـ شرح اسماء الحسنی، ج1، ص34.

برای انسان‏های بیدار دل اگر ممکن نیست تا برای فیض حضور در بارگاه قدس الهی به بیابان عرفات بشتابند، چه بسا آنان در خلوتگه اُنس با پروردگار، در جاهای دیگر، حلاوت مناجات را بیشتر احساس کنند و خود را به بارگاه ربوبی نزدیکتر ببینند تا آنکه بدون زمینه سازی معنوی به خانه خدا رفته باشد. گرچه لذت انس در عرفات به مراتب برای اهلش مضاعف خواهد بود، امّا حضور قلب در عالم عرفان حقیقی برای خدا باوران سالک عالمی دیگر دارد و آنان عظمت حق را در قلب خود بالعیان حس می‏کنند، چنانکه خداوند متعال در حدیث قدسی فرمود: «لا یَسَعُنی اَرْضی وَلا سَمائی وَلکِنْ یَسَعُنی قَلْبُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ؛⁽¹⁾ زمین و آسمانم گنجایش مرا ندارد، امّا قلب بنده مؤمن من چنین شایستگی را دارد.» آری اگر با چشم بصیرت بنگریم، خانه حقیقی خدا دل مؤمن است و وادی حقیقی عشقِ الهی در روز عرفه همین جاست و در این روز باید در آبادی و پاکیزگی این منزل الهی تلاش کرد و فهم عظمت خانه کعبه و سرزمین عرفات، در شناخت منزلت این خانه است. برای همین است که حاجیان دل باخته حق قبل از تشرف به عرفات، قلب‏های خود را از تمام آلودگی‏ها پاک نموده و زنگار گناه را از این آیینه حق نما می‏زدایند.

شهید روز عرفه

یکی از مناسبت‏های مهم روز عرفه، شهادت حضرت مسلم بن عقیل علیه‏السلام در این روز با فضیلت می‏باشد. جناب مسلم بن عقیل از سوی حضرت سید الشهداء علیه‏السلام برای بررسی اوضاع کوفه و بیعت گرفتن از مردم به همراه نامه‏ای و در روز نیمه شعبان از مکه به سوی کوفه اعزام گردید.

آن جناب ـ که در پاسخ دعوتنامه‏های مکرر شیعیان و بزرگان کوفه به آن شهر آمده بود ـ با تلاش وسیع خود مردم را به بیعت با حضرت امام حسین علیه‏السلام دعوت کرد و در نتیجه حدود 18 هزار نفر به نفع امام حسین علیه‏السلام با مسلم علیه‏السلام بیعت کردند. در

______________________________

1 ـ عوالی اللئالی، ج4، ص7.

ایّام فعالیت حضرت مسلم علیه‏السلام در کوفه، عبید اللّه‏ بن زیاد بر آنجا مسلط شد و با کمک جاسوسان خود، محل اختفای حضرت مسلم علیه‏السلام را پیدا کرد. ابن زیاد با تهدید و تطمیع، سران شهر را با خود همراه نمود و با ایجاد فضایی آکنده از رعب و وحشت، بیم و هراس را بر دل‏های مردم مستولی گردانید و بدین‏وسیله اهل کوفه از اطراف جناب مسلم پراکنده شدندو مسلم بن عقیل در کوفه، تنها و غریب و بی‏پناه ماند.⁽¹⁾ او بعد از مقاومت سرسختانه و رشادت‏های بی‏نظیری که از خود نشان داد و در مقابل نیروهای ستمگرِ ابن زیاد پایداری نمود، بالاخره در روز چهارشنبه، نهم ذی الحجه سال 60 ه .ق، در روز عرفه به شهادت رسید.⁽²⁾

پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سال‏ها قبل از شهادت جناب مسلم بن عقیل، از شهادت وی خبر داده و بر مظلومیت این سفیر رشید و جوانمردِ حضرت حسین علیه‏السلام گریسته بود. ابن عباس می‏گوید:

روزی علی علیه‏السلام از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پرسید: یا رسول‏اللّه‏! آیا عقیل را دوست می‏داری؟! پیامبر فرمود: «ای وَاللّه‏ِ اِنّی لاَُحِبُّهُ حُبَّیْنِ، حُبّا لَهُ وَحُبّا لِحُبِّ اَبی طالِبٍ لَهُ، وَاِنَّ وَلَدَهُ مَقْتُولٌ فی مَحَبَّةِ وَلَدِکَ فَتَدْمَعُ عَلَیْهِ عُیُونُ الْمُؤْمِنینَ وَتُصَلّی عَلَیْهِ الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ؛ بلی، به خدا قسم او را از دو جهت دوست دارم: اول به جهت خودش و دوم به خاطر اینکه عمویم ابوطالب او را دوست داشت. و همانا فرزند او (مسلم بن عقیل) در راه محبت پسرت [جانبازی کرده و] کشته می‏شود و چشم‏های اهل ایمان در ماتم وی گریان [و اشک ریزان] خواهد شد و ملائکه مقرب پروردگار بر او درود و سلام می‏فرستند.»

آنگاه رسول اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به شدت گریه کرد و قطرات اشک آن حضرت بر سینه مبارکش جاری شد، سپس فرمود: به خداوند شکوه می‏کنم از غم‏ها و مصیبت‏هایی که بعد از من بر عترتم خواهد رسید.⁽³⁾

______________________________

1 ـ فرهنگ عاشورا، ص452.

2 ـ ارشاد مفید، ج2، ص66.

3 ـ معجم رجال الحدیث، ج19، ص166.

http://www.noormags.com/view/Magazine/ViewPages.aspx?ArticleId=172413